Het is de zomer van 2023 en onverwachts zit ik weer achter mijn schrijfmachine voor Kiespijn. Dat het kabinet niet viel over de verkiezingszege van de BBB tijdens de provinciale staten was op onze redactie geen verrassing. Dat hij (wij vinden de kabinetten Rutte overduidelijk een hij) viel over een, zoals Esther Ouwehand het sterk benoemde, “fictief probleem” verbaasde ons des te meer. Voor iedere 1716 Nederlanders die per jaar worden geboren komt er welgeteld 1 nareizer in Nederland bij. Zij zijn verantwoordelijk voor 0,06% van de bevolkingsgroei. Toch wordt er door Mark Rutte en zijn VVD gedaan alsof dit de grootste crisis is die Nederland voor zich heeft. Waar alle andere crisissen waar wij midden in zitten vakkundig worden genegeerd of tijdelijk gedempt met een financieel pleistertje, waren de komst van veelal nareizende kinderen de druppel. Als klap op de vuurpijl besloot Rutte ook nog iets te doen wat velen al jaren hoopten, al had de timing niet slechter gekund. Als een kapitein die jaren genegeerd heeft dat zijn boot lek was, steekt hij de schuit nu nog even in de fik om vervolgens van het toneel te verdwijnen. Het is moeilijk er niet cynisch van te worden. Zelfs op De Correspondent schreef politiek columnist Simon van Teutem: “Er zijn twee mogelijke verklaringen: de VVD is kwaadaardig – of achterlijk.” Cynisme is echter niet alleen niet moeilijk, cynisch worden is zelfs te makkelijk. Het is een virus geworden dat door de politiek zelf verspreid is, een superspreader, hyperbesmettelijk en ongelofelijk destructief. En ondanks dat we er dit najaar met Kiespijn dan ook geregeld in terug zullen vallen (helaas is er geen wondermiddel tegen cynisme) hebben we iets anders nodig. Hoop vergt moed en laten we die twee nu net nodig hebben om te zien in welke shit we zitten en wat er nodig is om daaruit te komen. Omdat juist bij de komende verkiezingen de VVD niet langer de gedoodverfde winnaar is, lijkt alles mogelijk. Nou ja, bijna alles, meer dan een zetel voor de FvD zit er vast niet in.
Naast Rutte verdwijnen de drie kopstukken van de afgelopen verkiezingen uit de politiek. Iets wat, in een democratie die meer om de poppetjes draait dan om de inhoud, de boel flink op scherp zet (en misschien wel de kans biedt om het alsnog om de inhoud te laten gaan). Daarnaast is er natuurlijk de mogelijke semi-fusie van PVDA en GroenLinks die met Timmersmans een flinke troef in handen hebben. Volgens partijgedrag zou ook Volt zich hier met gemak bij kunnen aansluiten. Deze drie partijen stemden de afgelopen jaren immers consequent hetzelfde. Dit geldt ook voor JA21 en de PVV, daarbij is van een fusie echter geen sprake. Iets met grote ego’s van de grote leiders… Gemiste kans want ze hadden mogelijk de komende premier kunnen leveren. En dan is er natuurlijk nog de BBB. Het verdomd slimme populistische marketingbureau dat tijdens de provinciale verkiezingen vele niet stemmers naar de stembus wist te lokken.
In 2021 verschenen op Kiespijn twee delen over “linkse” en “rechtse” politiek. In een analyse van het stemgedrag van alle zittende partijen was er tot de dood van Pim Fortuyn (en daarmee de opkomst van populistische politiek) een duidelijke lijn te zien tussen linkse en rechtse politiek. Na die tijd konden we pas door het bepalen van de nieuwe extremere flanken op links en rechts een duidelijker beeld schetsen. Ook met de nieuwe toetreders klopt het beeld nog goed. BIJ1 duikt helemaal, extreem links op, JA21 bijna helemaal extreem rechts, hand in hand met de PVV. De BBB wordt volgens deze criteria Neerlands eerste populistische middenpartij. Iets dat te duiden is met de twitterwoorden van politiek onderzoeker Josse de Voogd: “Met BBB is sociaaleconomisch linkser beleid mogelijk dan met VVD.” De BBB is economisch links en conservatief rechts en daarmee volgens De Voogd een bedreiging voor de zogenaamde elites die al jaren beleid maken op een soort progressief rechtse status quo. (rechts economie, links cultuurkruimels). Het is niet voor niks dat Rutte’s laatste politieke daad het laten horen van een rechts conservatief cultureel geluid was. De aandacht niet op de slachtoffers van de rechtse economische keuzes, maar op de bedreiging van ‘onze cultuur’. Het is voor de VVD stukken makkelijker om straks met PVV, CDA, JA21 en de SGP te moeten formeren dan met de BBB. Een partij die nog sterker dan FvD afgehaakt Nederland weet te bereiken.
Josse de Voogd en René Cuperus deden tot 2021 onderzoek naar ‘afgehaakt Nederland’. De afgehaakte zijn mensen waarvoor de parlementaire democratie niet goed werkt, waarbij hierdoor politiek en maatschappelijk onbehagen groeien. Het is dan ook niet voor niks dat ‘afgehaakt Nederland’ later door politicoloog Tim S. Jongers werd omgedoopt tot ‘Weggeduwd Nederland’.
Waar stemmers op partijen als VVD, CDA, PVDA, Groenlinks, D66 en Christenunie vaak hoogopgeleid zijn en hoog scoren in onderzoeken over gelukkig zijn, zijn de niet-stemmers en stemmers op partijen als PVV en FvD vaak mensen die voor hun gevoel niet mee kunnen komen in de ‘diplomademocratie’ dan wel ‘meriocratie’ en ‘globalisering’. De politiek is er niet voor hun, want hun leven en leefomgeving gaat de afgelopen decennia steeds verder achteruit.
Mensen in ‘bruisende gebieden’ hebben meer vertrouwen in de politiek dan mensen in krimpgemeenten. Hetzelfde geldt voor mensen die wonen in wijken met veel (sociaal) kapitaal tegen die in kwetsbare wijken wonen. Deze gebieden liggen verspreid over heel Nederland en verklaren daarmee ook de winst van de BBB in heel Nederland tijdens de provinciale statenverkiezingen eerder dit jaar. Met BBB’s focus op links-economisch en rechts-culturele politiek staan zij lijnrecht tegenover het beleid dat de afgehaakte heeft weggeduwd.
Rutte probeerde de VVD’s focus op rechts-economisch beleid voor het komende kabinet te redden door de zooi te laten klappen op migratie (een cultureel thema), waarover niet alleen andere rechtse partijen, maar ook de middenpartij BBB het met elkaar eens zijn. Door van migratie een heet hangijzer te maken hebben de kiezers hopelijk minder oog voor al de economische vraagstukken waar een antwoord op gevonden moet worden waardoor VVD (maar ook CDA, PVV en FvD) minder te vrezen heeft van BBB.
De BBB kan dus de oplossing zijn voor de zoektocht naar een politieke democratie die niet alleen voor gelukkige en succesvolle burgers, maar voor veel meer mensen kan werken. De partij levert echter weer nieuwe problemen op. Hun cultureel conservatieve kant, mening over immigratie en de onhoudbare, in strijd met het recht zijnde visie op stikstof, landbouw en veeteelt. Een cultureel conservatieve kant die op meerdere fronten onhoudbaar is en keihard clashed met de plannen van mogelijke samenwerkingspartners in het midden en op links. Daarnaast zijn deze plannen vaak economisch gedreven door de landbouw multinationals die de partij financieren en groot hebben gemaakt. Wanneer puntje bij paaltje komt zouden zij dan ook eerder de kant van de multinational dan de burger kiezen. Iets wat hen (onterecht) al verweten wordt nu in vele waterschappen de belastingen omhoog gaan.
Nu alles politiek mogelijk lijkt zullen er dus nieuwe samenwerkingsverbanden gezocht moeten worden. Buiten het klassieke links/rechts denken en daarover gaat de volgende (en tevens laatste) zomerspecial.
Jacob Gesink
Jaap